„Tworzyliśmy z Józefem Szanajcą całkowitą wspólnotę.
Była to największa, niepowtarzalna przyjaźń mego życia.
Myślę, że taka przyjaźń należy do najlepszych wydarzeń,
jakie człowieka mogą spotkać”.
Bohdan Lachert
Bohdan Lachert (1900 - 1987) i Józef Szanajca (1902 – 1939) - wybitni przedstawiciele polskiej architektury modernistycznej - tworzyli jeden z najbardziej płodnych i twórczych zespołów międzywojnia. Ich kilkunastoletnią współpracę i niecodzienną relację brutalnie przerwała wojna. Józef Szanajca zginął od kuli podczas patrolu w nocy z 24 na 25 września 1939 roku.
z Józefem Szanajcą
na Powszechnej
Wystawie Krajowej
w Poznaniu w 1929
fot. archiwum rodziny
Bohdan Lachert odnalazł grób najlepszego druha, zamówił jego popiersie, a gdy uznał efekt pracy za niedostateczny, zamknął się w swojej willi na Katowickiej i sam zaczął rzeźbić.
Do końca okupacji będzie nosić czarną aksamitkę w klapie marynarki. Po wojnie zrobi wszystko, by jedną z ulic w Warszawie nazwano imieniem Szanajcy. To tam, u zbiegu ulic Jagiellońskiej i Szanajcy, stanie popiersie przyjaciela.
Józefa Szanajcy
autorstwa
Bohdana Lacherta,
lata 40. XX w.
fot. archiwum rodziny
Zaprzyjaźnili się podczas studiów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Byli nierozłączni, a Szanajca szybko stał się niemal członkiem rodziny. Spędzali ze sobą dużo czasu, m. in. w majątku Lachertów w Ciechankach, gdzie podczas letnich wakacji ozdobili jedną ze ścian dworku formalistycznym sgraffitem.
(pierwszy zrealizowany
projekt Bohdana
Lacherta),
od lewej:
Maria Ciświcka
z d. Lachert,
Czesław Lachert
i Anna Lachert
fot. archiwum rodziny
Bohdan Lachert,
NN, Stanisław Ciświcki,
Krzysztof Lachert,
Irena Lachertowa,
Rudolf Lachert,
Józef Szanajca,
Ciechanki,
pocz. lat 30. XX w.
fot. archiwum rodziny
Krzysztof Lachert,
Rudolf Lachert,
Irena Lachert,
Bohdan Lachert,
Józef Szanajca,
rejs Batorym,
1938 rok
fot. archiwum rodziny
Podróżowali po Europie i Afryce Północnej. Ich przyjaźń zaowocowała przede wszystkim współpracą: licznymi pracami konkursowymi - m.in. na kościół św. Rocha w Białymstoku, gmach Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie, na „Tani Dom” na Targach Wschodnich we Lwowie - oraz realizacją domów mieszkalnych w Warszawie (na Mokotowie, Żoliborzu, Saskiej Kępie).
w Warszawie
przy ul. Wawelskiej.
Projekt B. Lacherta
i J. Szanajcy w konkursie
rozstrzygniętym
w marcu 1926 r.
wg Architektura
i Budownictwo,
1925-26 nr 5 s. 34
W latach 1928-29 powstały ich pierwsze zrealizowane projekty funkcjonalistyczne: pensjonat „Tabita” w Skolimowie, willa Szyllerów na Wale Miedzeszyńskim 756 w Warszawie i szeregowy dom własny Lacherta przy ul. Katowickiej 9-11a. Na Saskiej Kępie zaprojektowali też dom Braci Ordyńskich przy ul. Berezyńskiej 28, dom przy ul. Francuskiej 12 (dla rodziców Lacherta), dom wielorodzinny przy ul Radziłowskiej 5 i willę rodziny Avenariusów przy Katowickiej 7A (przebudowa wcześniejszego projektu Stanisława Barylskiego).
Saska Kępa, przyłączona w 1916 roku do miasta stołecznego Warszawy, okazała się wdzięcznym polem do popisu dla wielu architektów. W krótkim czasie powstały tu kolonie mieszkalne, wille i domy wielorodzinne. Najpierw w stylach klasycznym i historyzującym, później modernistycznym.
Na pierwszym planie
szeregowa zabudowa
Kolonii Łaskiego,
zaznaczony dom własny
Bohdana Lacherta
przy Katowickiej 9/11/11A,
zdjęcie lotnicze,
ok 1928 r
wg H. Faryna-Paszkiewicz
“Saska Kępa ...”, 2004
Powstała w 1928 roku willa Szyllerów (rozebrana w nocy z 9 na 10 lutego 2002 r.) to przykład nowatorskiej architektury, realizującej wizję Le Corbusiera, doskonała ilustracja architektury „pudełkowej”, której niecodzienność polegała przede wszystkim na nieregularnej bryle o zróżnicowanych wysokościach poszczególnych elementów, podcięciach i nadwieszeniach. Dzięki temu wolnostojąca willa z każdej strony wyglądała inaczej.
Wał Miedzeszyński 756,
1928,
rysunek B. Lacherta
z 1932
wg H. Faryna-Paszkiewicz
“Saska Kępa ...”, 2004
Wał Miedzeszyński 756,
1928
wg Praesens 1930
Dom składał się z kilku poziomów z charakterystycznymi balkonami i tarasami, nadającymi bryle wrażenie otwartości. Prócz zewnętrznych spiralnych schodów dom pozbawiony był ozdób. Taką wizję architektury głosił w Polsce Władysław Strzemiński - wybitny malarz, teoretyk sztuki i pedagog z kręgu konstruktywizmu: „Architektura jest sztuką przestrzeni, więc jej nowa forma powinna być asymetryczna i otwarta. Łączyć się swobodnie z otoczeniem. Jakby się w nim roztapiała”.
Innym wybitnym przykładem tego samego kierunku jest dom własny Lacherta przy Katowickiej 9/11/11A, także z 1928 r. Otwarta przestrzeń wewnętrzna i zróżnicowany, pełen wdzięku układ elewacji czynią zeń podręcznikowy wzór funkcjonalizmu.
wg Architektura i Budownictwo 1935 nr. 5
Szanajca i Lachert, wspólnie z Syrkusami i Brukalskimi, zaangażowali się w działania grupy „Praesens” - awangardowej organizacji plastyków i architektów, pozostającej w kręgu idei m. in. niemieckiego Bauhausu i holenderskiego De Stijl, które propagowały tworzenie nowoczesnej funkcjonalnej architektury, związanej z innymi dziedzinami sztuki. Idee tam głoszone przełożyły się na blisko 170 projektów pracowni Lachert-Szanajca, z których zrealizowano 40.
wg “Praesens” 1927-1930, nr 2
W 1927 r. wzięli udział (wraz ze Stanisławem Hemplem) w międzynarodowym konkursie na Pałac Ligi Narodów w Genewie. Konkurs zakończył się skandalem, kiedy konserwatywne jury odrzuciło wszystkie modernistyczne projekty. W odpowiedzi na to powstał „salon odrzuconych” czyli Les Congrés Internationaux de l’architecture moderne (CIAM) – organizacja utworzona przez grupę awangardowych architektów (m.in. A. Aalto, Le Corbusier, S. Giedion, W. Gropius), urbanistów, malarzy i rzeźbiarzy. Od czasu konkursu datują się bliskie kontakty polskiej awangardy z Le Corbusierem.
Dużym sukcesem Polaków był Pawilon Polski na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu (1937), dzieło Brukalskich i Bogdana Pniewskiego, z główną halą wystawową, ze szkła i betonu, zaprojektowaną przez Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcę, wyróżnioną Grand Prix.
wg “Praesens” 1927-1930, nr 2
Tandem architektów projektuje praktycznie wszystko, włącznie z małą architekturą (pomniki, latarnie i meble). Aranżują wnętrza swoich domów na Saskiej Kępie – Lachert przy Katowickiej, a Szanajca przy Czeskiej 18, dom w zabudowie szeregowej (1936), który ukończył dla siebie w 1938 r.
14
- Zbigniewa Pugeta
16
- Jerzego Pańkowskiego
18
- Józefa Szanajcy
20
- Stanisława Marzyńskiego
fot. K. Koszewski, 2007
Powojenne realia i brak Józefa Szanajcy nie sprzyjały realizowaniu artystycznych ideałów. Bohdan Lachert włączył się w odbudowę Warszawy. W nowej rzeczywistości będzie realizował inne idee architektoniczne.
Wspólne realizacje na Saskiej Kępie
rys. K. Koszewski, 2004
wg Architektura i Budownictwo 1937
fot. K. Koszewski, 2007
fot. K. Koszewski, 2007
fot. E. Brykowska-Liniecka, 2013
Dom rodziny Avenariusów, potem Lecha Niemojewskiego,
następnie Władysława Lacherta, proj. S. Barylski, ok. 1936;
przebudowa: B. Lachert i J. Szanajca, ok. 1938
fot. K. Koszewski, 2007
- Konkurs na typowe domy ludowe – I nagroda, 1926
- Konkurs na budynek Szkoły Nauk Politycznych – wyróżnienie, 1926
- Konkurs „Tani Dom” - Wystawa „Mieszkanie i Miasto”. Lwów, 1926
- Pensjonat „Tabita” w Skolimowie, 1928-29
- Pawilon „Centrocementu” na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, 1929
- Domy urzędnicze „Warszawa 1” - Mickiewicza 27, 1930/31 i „Warszawa 4” - Mickiewicza 25. 1932-33 (wraz ze S. Brukalskim)
- Domy szeregowe – Promyka 25/43 i Dziennikarska 12/26, Żoliborz, Warszawa, 1934-35 (wraz z R. Piotrowskim)
- Osiedle Zespołu Ubezpieczeń Społecznych na Żoliborzu, 1935
- Polski Pawilon Gospodarczy na Wystawie Światowej w Paryżu, 1937 (Grand Prix)
- Pałac Ligi Narodów w Genewie (ze St. Hemplem), 1937
- Sanatoria w Kruku k. Gostynia i w Tuszynku k. Łodzi, 1937-38
- Powojenna aranżacja ulicy Katowickiej w Warszawie (BOS, dla Saskiej Kępy, 1946)
Więcej ....
www.saskakepa.waw.pl/wokolplonu
facebook.com/Wokol.Plonu
Gmerk BOS-u z ulicy Katowickiej
fot. zbiory AP
fot. A. Funkiewicz, 25.02.1948 zbiory Muzeum Warszawy
fot. E. Brykowska-Liniecka 2015
- Budynek Poczty Polskiej – Targowa 73, Warszawa (wg przedwojennego projektu z J. Szanajcą), 1946
- Gmach PKO – ul. Marszałkowska 124, Warszawa, 1947
- Dom Jana Kornakowicza przy ul. Dąbrowieckiej w Warszawie, 1947
- Dzielnica mieszkaniowa Muranów Południowy. Pracownia Architektoniczna ZOR kierowana przez Lacherta,1948-1952
- Dom mieszkalny u zbiegu Chmielnej i Nowego Światu w Warszawie, 1948
- Cmentarz Żołnierzy Radzieckich przy Al. Żwirki i Wigury w Warszawie, (jako współautor), 1950
- Ratusz w Amsterdamie, projekt konkursowy (z Janem Cianciarą i Hubertem Dąbrowskim), 1968
- Dworzec kolejowo-autobusowy w Lublinie, projekt konkursowy (z Andrzejem Pawlikiem i Jackiem Lubańskim), 1970
- Biblioteka Narodowa w Teheranie, projekt konkursowy (z Wincentym Szoberem i Jackiem Lubańskim), 1978.
- H. Faryna - Paszkiewicz, Saska Kępa w listach, opisach i wspomnianiach, Warszawa, 2004
- H. Faryna - Paszkiewicz, Saska Kępa, Warszawa, 2001
- B. Chomątowska, Lachert i Szanajca - Architekci awangardy, Wołowiec, 2014
- http://www.lachert.com/content/blogsection/1/9/
- http://www.ronet.pl/index.php?mod=inne&inne_id=266
- http://www.domoplus.pl/domosfera/slownik/185/bohdan-lachert
- http://www.domoplus.pl/domosfera/slownik/174/jozef-szanajca
- http://stacjamuranow.art.pl/ludzie/architekci_muranowa/bohdan_lachert
Patronat Honorowy
Partnerzy Główni
Patronat Medialny
Partnerzy
